Etnolozima napišite sve što znate o sebi
Poštovani čitaoci,
ako želite da naši etnolozi izuče i otkriju poreklo vaše porodice i prezimena, treba da ih upoznate sa osnovnim podacima.
Potrebno je da napišete, ako znate ili ste samo čuli, i gde sve ima porodica sa istim prezimenom, bilo da jeste ili niste u srodstvu.
Poželjno je, znači, da navedete što više podataka o svojim precima, uključujući porodična predanja, priče koje ste čuli kad ste bili mali.
Značajno je da navedete otkad živite u zemlji u kojoj ste sada, sami ili s porodicom.
POREKLO SRPSKIH PORODICA I PREZIMENA (44)
Kostadinović
Uoči Nove godine, iz Sidneja nam se javio g. Zoran Kostadinović ne samo s prazničnom čestitkom redakciji, već i najboljim željama povodom 15. godišnjice izlaženja “Vesti”. Zahvalili smo i zamolili ga da se ponovo javi, sa podacima o sebi – da bismo mu uzvratili tekstom o poreklu njegovog prezimena – što je on i učinio.
Već dve decenije živi u Australiji, a potiče iz sela Crkvenca, kod Svilajnca, u Donjoj Resavi. Nastojao je da prikupi podatke o porodici, ali ih nema mnogo, pošto su mnogi stariji iz familije, kao i njegovi roditelji, pomrli. U selu ima nekoliko familija Kostadinović, ali niko ne zna odakle potiču. Jedino zna da im je krsna slava Sv. Jovan.
Prezime Kostadinović je patronimik i potiče od muškog imena porekla Kostadin, odnosno vizantijskog Konstantin. Postoji i naziv “kostadinka” – za sitan metalni novac iz ranog srednjeg veka, ali bi prezime, po nadimku porodice koja je iskopavala ovaj novac na svom posedu, bilo Kostadinković.
Moguće je da su neke od tih starih porodica ovo prezime dobile kao nadimak. U Crkvencu ima starinaca Skokića, sa slavom Jovandan, i Stojića, sa istom slavom, za koje je zabeleženo da su se doselili “preko Morave”.
Danilović
G. Milenko Danilović piše iz Nemačke da nam se javljao na samom početku ove rubrike. Iz njegovog novog pisma se ne vidi da li je video naš odgovor na prvo pismo: on je bio i prvi čitalac na čije smo pismo odgovorili u broju od četvrtog jula 2006. Sada daje opširnije podatke o sebi i želi da zna konkretno – da li su poreklom iz Crne Gore.
Rođen je u selo Jagare, u okolini Banjaluke, preci su se u taj kraj doselili oko 200 godina ranije, navodno iz Mrkonjić Grada ili Šipova. Po porodičnom predanju, potiču od manastira Morače. Pradeda Vaso je imao šest sinova i jednu kćer, čiji potomci sada “žive širom planete”, a za čukundedu Jovana se “pripoveda da je bio knez”. Krsna slava im je Sv. Nikola, za razliku od Danilovića u Pljevljima, Šapcu, i Valjevu koji imaju druge slave.
Danilovića ima u Drobnjaku, Banjanima i Hercegovini, ali se ove oblasti ne smatraju Crnom Gorom, ali su neke kasnije, prema odlukama Berlinskog kongresa, ušle u njen sastav. Ovi Danilovići se izvorno smatraju hercegovačkim bratstvom koje je naseljeno po Boki i Hercegnovskoj okolini.
U višegradskom Starom Vlahu ima Danilovića u Bovanu iz Drobnjaka, koji su ogranak Međedovića. Postoji i selo Danilovići, ali u njemu nema žitelja sa ovim prezimenom. Druge familije omaju druge slave, ali zajedničko prezime Drobnjaković, jer su evidentno iz Drobnjaka.
Pošto je čitalac iz Bosanske Krajine, sasvim je sigurno – kako tvrdi većina autora – da su ovi Danilovići poreklom iz Raške oblasti. Tamo i nalazimo Daniloviće, ali u grupi porodica pod zajedničkim prezimenom Brašnji, gde su i Despoti, Ignjatovići i Poljaci, svi nastanjeni u Zvjezdu, Obardama, Babinama, Vrbovu, Tocima, LJeljenici i Bijelom Polju u Srbiji. NJihova slava je Nikoljdan.
Po jednoj lokalnoj legendi, Brašnje je prokleo Sv. Sava da se nigde ne mogu skrasiti, jer su ga primili na konak i proglasili lopovom.
Zaista, postoje i Danilovići od manastira Morače, potomci hotskog vojvode Bogića koji je došao sa prostora današnje Albanije i bio katolik u 15. veku, pa se potom “pribio” uz Moračane. Mi, međutim, nismo sigurni da su Danilovići našeg čitaoca od ove grane.
G. Milenko poziva sve Daniloviće da mu se jave preko redakcije “Vesti”! Mi, eto, ispunjavamo njegovu molbu.
Vujičić
U redakciju “Vesti”, na adresu rubrike “Koreni”, stiglo je u protekle dve godine oko 500 pisama čitalaca, a rekordno najviše poslao je g. Tomislav Vujičić, iz Minhena, uvek sa velikom željom da dopunimo objavljeni odgovor. Imao je razna dopunska pitanja, a u poslednjem pismu, koje smo primili polovinom februara, moli da mu odgovorimo bar na tri koja, u sažetom bidu, glase:
Prvo. Gde još u Crnoj Gori ima Vujičića?
Drugo. Kojem su velikom gradu u Crnoj Gori najbliži?
Treće. Kom velikom plemenu u Crnoj Gori pripadaju?
“Od sveg srca i sve duše, do samog neba” nam zahvaljuje – u nadi i iščekivanju da će konačno dobiti odgovor.
Rođen je u u selu Pravoševo na Zlataru. Slava je Sabor Sv. Arhangela Mihajla (21. novembar). Po predanju, stari su mu se iz današnje Crne Gore doselili u oblast Stare Raške.
Prvo. Vujičića ima raznog porekla i u više mesta u samoj Crnoj Gori. Oni na Žabljaku su od Ninkovića, a oni iz Čeva, Cetinje, pripadaju ogranku Ćetkovića. Oko 1887. godine neki od njih su se iselili u više mesta oko Mojkovca – Dobrilovinu, Gojkoviće, Prenćane, Stevanovac.
Kod Bijelog Polja su iz Vraneša, iz Kolašinskih polja. Od 17. veka su u Glavatu, u Grblju. Ima ih i u Nikšiću, Herceg Novom i u Podgorici, poreklom iz Rovaca. U Grnčarevo, u okolini Trebinja, došli su iz Dolova, Grahovo, gde se naselilio Vujica iz Zaslapa, Dobra Voda, iz plemena Cuce. Došao je iz Zagarača, kod Danilovgrada, gde je stigao iz Šobajića, iz plemena Bjelopavlića.
Kako je sveti Sava nabeđen kao lopov
Kad je noćio u kući porodice Brašnje, ujutro kad je petao zakukurika, sveti Sava je rekao “Da je blagoslovena ova ptica!” – jer se poradovao što se rano promučio. Domaćinu to kao da nije bilo pravo pa zakolje petla i krišom ga stavi u torbu svetog Save.
Kad je ovaj sveti, ali skromni čovek polazio, domaćin ga optuži za krađu i “otkri” petla u svečevoj torbi. A sv. Sava uzvrati prokletstvom.
Od njih su i Zviceri u Cucama, Zvizdom. Od Vujičine braće Vukala i Vučura su Vukalovići i Vučurovići u Zupcima, u okolini Trebinja. Od brata Ilije su Ilići u Krivošijama, a od Miloša su Miloševići u Dobroti i Riocu, u Boki kotorskoj. Od njihovih rođaka su Vodovari u Krivošijama i oni u Zabrđu, u Pivi, koji su doseljeni od Foče. Iz Pive su se neki iselili u Tuđin, u Šumadiju, oko Kolubare. Oni slave Petkovdan.
U Drobnjaku ima Vujičića koji su prezime dobili po pretku Vujici Ćetkoviću, rođenom 1770. On je bio ugledna ličnost među Drobnjacima. Oni su slavili Đurđevdan. Pripadaju Prepčenjanima iz Nikšićkih Rudina. Posle Kandijskog rata1645-69. godine sele se u više pravaca. Smatramo da su Đurđevdan uzeli kao plemensku slavu, da bi kasnije, kad su stigli u starorašku oblast, vratili prvu slavu – Aranđelovdan, koji su slavili u prvom matičnom plemenu – Piperima.
Najbliža mesta Vujičićima u Piperima bila su Rogami Do, Đevič-Grad, prema Morači, i stara Dukla. Najstariji spomen Vujičića upravo se tamo i javlja, u današnjem selu Đuraševići, kao Vujičića kućišta. Oni su se odatle iselili najverovatnije u Cuce, a potom ili u Hercegovinu ili u Boku, jer ih onde odavno više nema.
Najbliže veće mesto Pravoševu, rodnom selu g. Tomislava je Prijepolje, nekada mileševski srez, ali u Republici Srbiji, ne u Crnoj Gori.
Čamo
G. Adis Čamo, u pismu iz Francuske, “sa divne Azurne obale”, kaže da je rođen u Sarajevu, a od dede Alije, koji je iz Prače, kod Pala, 40 kilometara dalje, čuo je da su poreklom iz Hercegovine. Zanima ga da li su njegovi preci nekad, pre prodora Turaka na Balkan i islamizacije, možda bili pravoslavci – i koja im je bila slava. On sam, za razliku od ostalih u porodici, “ne praktikuje islam”. Vrlo korektno ističe da zna dasje naša rubrika bavi istraživanjem porekla srpskih porodica i prezimena, ali veruje da možemo da pokušamo da mu odgovorimo. Kaže da Čama ima u Sarajevu i da su rođaci, kao i u Hercegovini, kako mu je rekao otac, ali nisu rođaci.
Da bismo odgovorili na prvo i glavno pitanje našeg čitaoca – da li su mu preci, nekada, možda bili Srbi pravoslavne vere, možda bi moglo da pomogne razjašnjenje samog prezimena. Prema jednom predanju, ono je došlo po nadimku Čamo koji je mogao da ima neki predak koji je “stalno čamio kod ovaca u planini”. S obzirom da je glagol čamiti slovenskog porekla, kao i čajati ili očajavati, moguće je da se radi o familiji srpske narodnosti koja je primila islam.
Ali, ako je to predanje nastalo kao objašnjenje ovog neobičnog prezimena, možda stranog porekla, mora se uzeti u obzir i sasvim druga, neslovenska reč – turska reč čam – koja je u korenu ovog prezimena i znači bor, borovina (to jest čamovina), i od koje je i reč čamac. U tom slučaju, ova familija bi bila turskog porekla koja je u Crnoj Gori primila pravoslavlje, a u Hercegovini i Neumu katoličanstvo.
U današnje vreme pravoslavnih porodica s ovim prezimenom ni u Bosni niti Hercegovini, kao ni u Crnoj Gori ili u drugim krajevima.
Postoje, međutim, porodice sličnih prezimena. U selu Katun, u Paštrovićima, živela je familija Čamoda, od kojih je 1792. godine zabeležen neki Vuko, nesporno pravoslavne vere. Ali, njegovo prezime je nastalo verovatno od imena zaseoku – Čami Do. U plemenu Ćeklići, u selu Jezer, u nekadašnjoj Katunskoj nahiji – prema ispitivanjima našeg uglednog etnologa Erdeljanovića, kao i prema očuvanim toponimima kao što su Čamiska pećina i Čamiske rupe, a u Bosni Čamića brdo – morala je ranije, pre oko 300 godina, da postoji familija Čamići. Po mišljenju ovog istraživača, ona je pripadala starijem srpskom stanovništvu od kojih se pamte jedino Lopatine, ali je ono bilo potisnuto prema Hercegovini. Ovde su zabeležene muslimanske i katoličke familije Čamo – u selima Sopilji i Kljuni, kod Nevesinja, i Selištu, kod Bileće. Čame u Bileći su došli iz Novog, kao i oni u Dužima, kod Neuma.
Ako su Čame/Čami, odnosni Čamići, starosrpskog porekla, nekadašnje krsno ime bi bio Sv. Prvomučenik i Arhiđakon Stefan (Šćepandan, 9. januara) koju su slavili u Ćeklićima i gde je postojao hram posvećem ovom svetitelju, pa je to bila i seoska odnosno bratstvenička slava.
Što se hercegovačkih Čama tiče – a treba imati na umu da su pojmovi srodstva krajnje relativni – smatamo da oni i kod Neuma i na Palama u srodstvu, jer su jednog porekla, ma koliko generacija prošlo od njihovog razdvajanja.
Palo
G. Čamo, u posebnom pismu, pita i za familiju svoje majke, prezime Palo, takođe muslimane koji “praktikuju islam”: Da li su ranije bili hrišćani, pravoslavni ili katolici? Kada su mogli da prime islam?
Da odmah kažemo da, nažalost, ne raspolažemo konkretnijim podacima o ovom procesu, osim osnovnih crta.
U većini, muslimani danas imaju prezimena sa nastavkom ić, pa su Palići mnogo češći u raznim krajevima Bosne, naročito u Pounju i Hercegovini (u Rami, Drežnici, Prozoru i Mostaru), nego Palo. Palaića ima i pravoslavnih – u Crnoj Gori – u Drobnjaku, doseljeni iz Nikšića. Značajno je da neke njima srodne porodice ovde imaju prezime Palija, a pravoslavnih, za razliku od Paliće, ima ih u Bosni, u Kostajnici, na Uni – jedni slave Jovanjdan, najčešću slavu Banjana, a drugi Đurđevdan, plemensku slavu Drobnjaka.
Palići katolici, Šokci, zabeleženi su i u Bačkoj, u Čonoplji kod Sombora, a nedaleko je, kod Subotice veliko jezero istog imena.
U Šajkaškoj, koja je od sredine 18. veka bila stecište mnogih Srba graničara, 1846. je u Žablju evidentirana familija Palić. U Slavoniji ih ima najviše katolika, a do rata devedesetih bilo ih je i pravoslavnih.
Poreklo prezimena mogli bismo tumačiti bar na dva načina. Prvo, da je od reči pala, batina, koja mogla biti nadimak nekog pretka ili od reči palija, dugačka motka, takođe nadimak nekog visokog, ali vrlo mršavog pretka. Oba ova tumačenja imaju paralelu u prezimenima Batinica i Batinić.
Drugo, da je od hipokoristika Pale, od imena Pavle, od kojeg su i Palo, Palika i Palić.
Svaka od ovih mogućnosti nedvosmisleno govori da su Pale, Palije, Palike i Palići prvobitno bili pravoslavni Srbi. Jedni su, počev od 17. veka, primili islam, a drugi se pounijatili i pokatoličili. Prvi su postali Bošnjaci, drugi Šokci, odnosno Hrvati.
Da i ovom prilikom ponovimo: Jedno je etničko poreklo, a drugi nacionalno opredeljenje.
POREKLO SRPSKIH PORODICA I PREZIMENA (15)
Delibašić
G. Veselin Delibašić iz grada Hama u Nemačkoj, gde živi od 1973, veli da je “Crnogorac iz Nikšića” i nabraja “pasove” unazad od oca Nikole: deda Joša, pradeda Vidan, čukundeda Tripun. Rođen je u Kamensku (Trubjela), srez Nikšić, gde i danas živi bratstvo Delibašića, a potiču iz Kuča. Svi oni slave Sv. Nikolu. Predak koji se iselio iz Kuča, jer je “ubio nekog Turčina”, najpre je došao u Riđane kod Nikšića, a potom u Kamensko. Koliko zna, Delibašića ima i na Kosovu, u Vojvodini i Hrvatskoj, kao i u Bosni, gde su primili islam. Na kraju kaže da su Delibašići, Nikolići, Dakovići, Perovići i Miljanići postali od tri brata i traži da mu kažemo “sve o njegovom bratstvu”.
Kao što se vidi, g. Veselin i sam sve zna, a u “Vesti” ni slučajno ne bi mogla da stane čitava povest bratstva Delibašića. Zato nam se čini da je pitanje postavio tek da potvrdimo da je dobro proučio relevantne etnološke i istoriografske izvore.
Traži da mu odgovorimo “pismemo” ili preko “Vesti”.
Preko “Vesti”, evo, ovoliko, a ako stvarno želi čitavu “istoriju” Delibašića, predlažemo mu da se što pre lično javi na našu elektronsku ili poštansku adresu, da se konkretno dogovorimo o obimnom poslu koji to podrazumeva.
Ako je g. Vlado čitao naše ranije priloge, mogao je da zaključi sledeće: Mi Kuče, s punom naučnom odgovornošću, ne smatramo “etničkim” Crnogorcima, jer takvih nikada nije bilo – regionalna oznaka je nešto drugo – već Srbima (delimično mešanim sa Šiptarima katoličke i muslimanske vere). Posebna je priča novije nacionalno opredeljivanje nekih od njih. Zatim, Staru Hercegovinu, u koju spada Nikšić, ozbiljna nauka ne uključuje u Crnu Goru, jer je Knjaževini Crnoj Gori pripala tek od 1878. godine. Najzad, “ovi krajevi u to doba” nikako nisu mogli biti “čisto crnogorski” – kao što on veruje.
Doroški
Iz Davosa, u Švajcarskoj, g. Dušan Doroški učtivim, ali vrlo šturim pismom, moli da mu “pomognemo u pronalaženju porekla prezimena.” Rođen je u Vrbasu, a otac Đorđe i deda Dušansu iz Pivnica, između Bačke Palanke i Novog Sada.
Ovo prezime je nastalo prema geografskom odredištu, odnosno mestu iz koga su doseljeni preci ove familije. To objašnjenje nudi Dušan Popović u monografiji o poreklu stanovnika Srema. Da je čitalac naveo slavu, nekako bismo našli odgovor na njegovo pitanje. Ovako, nećemo daleko stići.
Pivnice su kao mesto zabeležene u Krušedolskom pomeniku prvi put 1700. godine, što znači da je naselje nastalo posle Velike seobe i popunjeno stanovništvom sa juga. Međutim, tamo se ne spominju Doroški. Od velike koristi bi nam u istraživanju bile i vaše godine ili barem, vreme kad je živeo vaš deda Dušan. Bilo kako bilo, Doroški svoje prezime nisu dobili u Pivnicama, nego mnogo pre nastanka ovog mesta, jer su nastale po nekom mestu Dorošu (Dorožmi kod Segedina). Doroslovo isključujemo, jer je po ovom mestu nastalo prezime Doroslovac i Doroslovački. Interesantno je da je Bečej, sredinom 18. veka, za potrebe popunjavanja vojnih objekata u Potiskom distriktu, naseljavan srpskim stanovništvom iz Banata (sve do Temišvara), ali i iz Segedina i pomenutog mesta Dorožme. Iz Segedina i Dorožme naseljavano je i mađarsko i srpsko stanovništvo koje je na ove prostore došlo mnogo pre Velike seobe. Naime, oni su se, gonjeni Turcima, još u 15. veku, doselili u južnu Ugarsku, na posede Brankovića.
NJihovo prvobitno prezime i iz kog kraja su se doselili ne možemo da utvrdimo, osim uvidom u crkvene knjige i mađarske (ugarske) registre. Ovo drugo isto je nepouzdano s obzirom na to da oni nisu bili mađarski kmetovi, već kmetovi srpske vlastele u Mađarskoj, a potom slobodni seljaci ili građani. U prilog tome govori i naseljavanje Doroških najpre u Bečej, a potom jednih u Gospođince, gde su zabeleženi među šajkaškim prezimenima u periodu 1854-99. godine, a drugih u istočni deo Srema, gde je prezime zabeleženo u vojnim i poreskim popisima između 1756. i 1766. godine.
U prilog svemu što smo naveli ide podatak iz monografije o Banatu u kojoj je zapisano prezime jednog pretka našeg čitaoca. Moguće je da su se, kao posada Potiskog distrikta, naselili u Sent Mikloš (kod Velikog Gaja), na današnjoj granici s Rumunjom. Ovo naselje postojalo je od 13. veka pod imenom Ražanj, a od 1717. se pominje u vezi sa Potiskim distriktom. Sredinom 18. veka popisani su njegovi stanovnici: duhovnik Živko, Stojadin Crni, Jovan Dorožanin, Miško Lukić i drugi. Od 1752. ovde se doseljavaju Vlasi (danas Rumuni), od 1777. godine i Nemci, kolonist, a od 1831. i Mađari. Tako da ne čudi da su se oni povlačili prema Bačkoj, da bi se iz Pivnica, možda iz ekonomskih razloga, iselili u Vrbas.
Kuridža
G. Živko Kuridža, iz Štutgarta, rođen je u Bilišanima kod Obrovca (opština Benkovac), a malo je nedostajalo da se rodi u Stanišiću kod Sombora. NJegovi roditelji su 1946. kolonizovani u Bačku, ali im se tamo nije svidelo, pa su se već sledeće godine vratiliu zavičaj. I tamo se, 1947, rodio Živko, da bi 1973. otišao u Nemačku gde je dočekao i penziju. U međuvremenu, 1955, kad je trebalo da pođe u školu, vratio se u Stanišić, da bi mu se posle tri godine pridružili i njegovi, definitivno napustivši svoje Bilišane.
Kao i većina drugih čitalaca ovih naših priloga, i g. Živka “muči” problem porekla prezimena i porodice, s tim što je njegov dvostruk, pa i trostruk. Naime, oba roditelja imaju isto prezime – Kuridža (u majčinoj familiji su ispred stavili prezime Jagodić) i istu slavu – Nikoljdan. Poštuje naše pravilo “jedno pismo – jedno prezime”, ali smatra da bismo u ovom slučaju morali napraviti izuzetak. Nažalost, ne zbog tog pravila (a priznajemo da ga se i sami često ne pridržavamo), već zato što je to zaista zamršena istorija za koju je naš prostor u listu premali. Stoga nećemo objašnjavati oba prezimena, ali ćemo se vratiti na Jagodiće nekog sledećeg utorka.
Čitalac kaže da Jagodići-Kuridže ne priznaju da su istih korena sa (ostalim) Kuridžama. On ne odobrava to odrođavanje i prepušta nam da “presudimo” ko je u pravu. U pravu su obe grane ove nekad veoma velike i razgranate familije Jagodića. Radi se, zapravo, samo o tome da je neko od pismenijih jednoprezimenjaka, prema saznanjima iz arhive manastira Krke, u novije vreme počeo da ističe prvobitno prezime, odričući zajedničko poreklo drugoj grani, srodnicima koji su zamenili staro prezime uzimajući novo, stečeno pre oko tri veka, oko 1704, po nadimku svog pretka popa Petra Kuridže Jagodića, poznatog po buni protiv Turaka. Što se tiče tog nadimka, čitalac nije u pravu kad tvrdi da je turskog porekla.
Kuridža je, prema “Leksiku prezimena R Hrvatske” (iz 1976), osim u Bilišanima, Obrovcu i Smilčiću (opština Benkovac), bilo u Zagrebu, u Seocu (opština Nova Gradiška) i Crnoj Kladi (Našice), ali i u Kninu (svakako tek nakon Prvog svetskog rata, jer ih ne S. Nakićenović ne navodi), a Kuriđa (spominjano hrvatsko i muslimansko nerazlikovanje glasova dž i đ) u Glavici (kod Gračaca), Osijeku i Splitu. I, naravno, u Stanišiću.
Svijetlica/Svjetlica
Vlado Svijetlica, iz Švajcarske: Odakle potiče prezime Svijetlica? Moji žive i potiču iz Bosne. Dodaje da je u Budvi “pronašao” prezime Svitlica, a javio mu se “čovjek iz Ciriha sa istim prezimenom”. Ni potpis, ni adresa, ni uži zavičaj, ni krsna slava!
Ipak, da ne budemo cepidlake: prezime “Svijetlica” je rezultat nedovoljnog znanja srpskog jezika i njegovih pravila, odnosno proizvoljnog beleženja prezimena Svjetlica. To prezime je nastalo po pravilu po kojem je od prideva svijetao nastala imenica svjetlost. Ako je to jasno, pređimo na prezime.
Prema Đ. Janjatoviću i “Prezimenima Srba u Bosni”, Svjetlice su krajem 19. veka bile nastanjene u Bugojnu, Vaganu (Gerzovo), Gašici i Bijakovcu (Gradiška), Duboviku i Ivanjskoj (Krupa) i samoj Krupi. Svi slave istu krsnu slavu: Đurđevdan. Interesantno je da istu slavu imaju i varijante ovog prezimena na koje se nailazi takođe u Bosni: Svitlica i Svjetlanović. Svitlica ima u Vukovskom polju (Bugojno) i LJuvši (Varcar Vakuf, sada Mrkonjić Grad), a Svjetlanovića u Živinicama (Mrkonjić Grad). Za Svitlice u Donjem Vukovskom, ispitivač kaže da su “starovnici” i dodaje da “na temenu i stranama kose (Vukovskog polja) leže 22 kuće Svitlica”.
M. Karanović kaže za Svjetlice da su starinci, kao i familije koje se smatraju za “jedno” – Stanivukovići, Tesle, Ivaniševići, Ercezi, Arelji, Dražići, Jovanići i Orelji. Svi slave Đurđevdan. Svjetlica je oko Prvog svetskog rata bilo sedam domaćinstava u tri naselja, doseljeni iz Like pre okupacije Bosne, odnosno iz Buševića.
U “Karlovačkom vladičanstvu”, M. Radeka navodi Svitliće kao pravoslavne sa krsnom slavom Aranđelovdan, ali i kao rimokatolike. U “Leksiku prezimena SR Hrvatske” (bez odrednica o veri i nacionalnosti), do druge polovine prošlog veka bilo je Svitlica u Osijeku, Sonkoviću (kod Šibenika) i Tovarniku (kod Vukovara), kao i Svitlića u Donjim Bogićevcima (Nova Gradiška), Jasenovcu i Osijeku. Svitlanovići su zabeleženi u Davoru i Vrbovi (Nova Gradiška), Zagrebu i Sisku.
Evidentirana su i prezimena ijekavskog oblika – Svjetlačići u Pakracu i Siraču (Daruvar), Svjetlečić u Novoj Gradiški, Svjetličić u Požeškoj Cesti (Pakrac) i Roždaniku (Novska), a Svjetlić u Levanjskoj Varoši i Trnavi (Đakovo).
G. Vlado, naravno, može ostati Svijetlica, ali bi trebalo da ustanovi kako je to postao, kada se prezime u tom obliku pojavilo u dokumentima članova njegove familije. Ali, jedino ispravno Svjetlica, ako prihvata naše objašnjenje, mogao bi svom prezimenu, predviđenim potupkom u matičnoj opštini, da vrati njegov starinski, izvorni oblik .
Ćirjanić
Dragi Bobane ovog prezimena, Najpre: Bobanu Ćirjaniću, u rodnom Frankfurtu na Majni – srećan trideseti rođendan, koji je upravo danas!
Otac mu je pričao da, osim u selu Kadina Luka, kojem je rođen, imaju srodnike u Beogradu, Americi i Engleskoj. Iako kaže da ga “interesuje pravo poreklo”, ne navodi o kojoj Kadinoj Luci je reč, jer ih ima dve: prema Imeniku mesta FNRJ, jedna je u nekadašnjem račanskom, druga u ljiškom srezu. Ne kaže ni da Ćirjanića ima ili da ih je bilo još negde u Srbiji ili bivšoj SFRJ. Ali, slave Đurđic.
Da počnemo od toga gde sve ima Ćirjanića. Nema ih kod Rače. U građi o ovom kraju uopšte se ne spominju. Ali smo ih našli u drugoj Kadinoj Luci (tada je bila Kadijina Luka), na obema obalama Slavkovačke i reke LJig. U vreme istraživanja LJ. Pavlovića, krajem 19. i početkom 20. veka, bilo je sedam domaćinstava i, osim dveju porodice koje su, prizećivanjem, za slavu uzeli Arhanđelovdan i Nikoljdan, sve ostale su, kao i familija našeg čitaoca, slavile Đurđic.
U Štitkovu, u Starom Vlahu, pribrajali su se u veću familiju Đurića, u koju su, kao zetovi, ušli pred Kočinu Krajinu, oko 1880. godine, pa zajedno s njima dospeli u Kolubaru. Ostalo im je da su poreklom iz istoimene porodice, iz Drobnjaka. Drugi Ćirjanići, a izgovaraju ih i kao Ćerjanići, zabeleženi su u selu Rasna u Užičkoj Crnoj Gori (kod Požege). Oni slave Sv. Nikolu, a znaju da su poreklom od Gacka. Doduše, Gacko i Drobnjak nisu daleko, pa je jedna struja mogla poći ka Starom Vlahu i umesto tradicionalnog drobnjačkog Đurđevdana prešla na drugi praznik istog svetitelja, a druga krenula zapadnije, baš preko Gacka, u današnji zavičaj, a usput uzela potpuno novu slavu.
Jedini je problem u tome što noviji izvori i sveukupna literatura o Drobnjacima, i o prezimenima savremene i Stare Crne Gore, kao i Gacka, nigde ne spominju Ćirjaniće, ni kao preostale saplemenike, niti kao iseljene familije, kao što navodi stotinu drugih.
Ali smo ustanovili da je 1781. godine u Novom Sadu, kao “daskal grečeski”, učitelj grčke škole, službovao Dimitrije Ćirijani, odnosno Ćirjani. S obzirom na to da je u našim krajevima bilo veoma malo pravih Grka, ali je bilo desetine hiljada tzv. Cincara (ranije smo već objašnjavali njihovo starosrpsko poreklo), koji su se, pogotovo u tursko vreme, ne samo u Srbiji nego i u Ugarskoj i Austriji, posebno Vojvodini, Slavoniji i Hrvatskoj, rado izdavali za Grke, gotovo stopostotno smo sigurni da je i taj Ćirijani/Ćirjani bio Cincarin.
NJegovo prezime je očigledno nastalo kao složenica od kir (gospodin), što se izgovaralo i kao ćir, i imena Jana/Janja. Taj Dimitrije Ćir(i)jani je, dakle, bio potomak nekog kir/ćir Jane! Uzgred, mi dobro znamo kir Janju našeg Sterije.
Znači, prezime Ćirjanić se ne može tumačiti kao matronimičko, nastalo od imena Ćirijana (grčki Kiriana, vladajuća). kako se zvala jedna hrišćanska svetiteljka. A da se ustanovi kako je Ćir(i)jani postao Ćirjanić neophodno je dalje istraživanje. Dotle, smatramo da je osnovana pretpostavka da je neka od pokretljivijih južnosrpskih, vlaških (cincarskih), stočarskih familija ili grupa iz južnih, starosrpskih krajeva, naišla preko Drobnjaka, neko vreme se tu zadržala, da bi onda produžila ka severoistoku.
POREKLO SRPSKIH PORODICA I PREZIMENA (6)
Kalapać
Evo odgovora čitateljki Ruži Kalapać, Srpkinji sa jednim od najlepših srpskih imena, ali sa prezimenom nesumnjivo nesrpskog porekla. To, naravno, ništa ne menja “na stvari”, samo što nas je nateralo na duboko mozganje.
Čitateljka piše da je rodom iz Islama Grčkog, kod Benkovca, da slave Sv. Stefana i da “ih ima i u selu Smoković pokraj Zadra. Zanima je otkud su njihovi preci došli jer “ne znaju za druge Kalapaće”.
Prema “Leksiku prezimena SR Hrvatske” (1976), porodice sa prezimenom Kalapać (bez oznake nacionalnosti i vere), do 60-ih godina prošlog veka zabeležene su samo u naseljima Biograd i Zemunik Donji, oba u opštini Zadar. U Biogradu je, u istom popisu, evidentirano i jedno domaćinstvo Kalapaća, a u Islamu Grčkom – Kalapač (mada je, možda, u pitanju veoma rasprostranjeno nerazlikovanje glasova ć i č). U Smokoviću, međutim, bar u to vreme, nisu zapisani ni Kalapaći ni Kalapači, ali je u Splitu zabeležena porodica Kalapić, a u Koritni kod Đakova i Osijeku, oba mesta u Slavoniji -Kalapoš.
Kada je i zašto upravo ova reč uzeta za prezime, još dugo, sve do novih istraživanja u arhivama u Zadru ili Šibeniku, pa i Veneciji, Beču i Budimpešti, nećemo moći da odgovorimo. Naime, najpre smo pomislili da je to bio nadimak za pretka koji je bio “kalafat”, brodograđevinski majstor, na italijanskom, a onda smo našli da je kalapač – kladivo, veliki čekić, na mađarskom. Za d(r)ugu su priču kontakti naših ljudi sa ovim našim prvim susedima (koji su od nas pozajmili tu reč, sused, kao i mi od njih, jer su kasnije naši ljudi, Srbi u najvećem broju slučajeva, seobama ili kao graničari, stizali i u najsevernije i najistočnije delove tadašnje Ugarske.
Gračanin
Iz Ostrave, oblast Moravska, u Češkoj Republici, javio se Miroslav Gračanin, rodom iz banjalučkog zaseoka Bukvalek. Krsna slava Gračan(in)a je Sv. Stevan. Čuo je da je čukundeda, verovatno krajem 19. veka, došao iz Kninske Krajine. Zanima ga poreklo prezimena, pošto nije na ić i to da li su u ikakvoj vezi sa Gračanima u Bronzanom Majdanu pošto nisu u srodstvu. Dragi Miroslave (u Češkoj često ime, zar ne?), ne možemo da ispunimo baš sve što ste poželeli. Što se teškoća oko “Vesti” tiče, jedino vam možemo posavetovati da poranite ili da rezervišete primerak kod prodavca. A ako želite opširniji prilog, možete da nam se obratite direktno, posebnom narudžbom.
Da krenemo od Gračana u Bronzanom Majdanu slavnog Kočićevog “Simeuna đaka”, Gomionice. Kao i oni od Gradiške, koji takođe slave Stevanjdan, svakako su istog porekla sa tvojima, što ne mora biti slučaj sa Gračanima koji slave Sv. Nikolu ili Sv. Arhanđela Mihaila. Mada, i to smo već spominjali u našim ranijim odgovorima: u istoriji familije jednog korena dešavale su se i promene prezimena i promene krsnog imena.
Prema “Leksiku prezimena SR Hrvatske” (1976), porodica s prezimenom Gračanin ima u 30–ak naselja od Brača do Vukovara, a isto toliko i sa skraćenim oblikom – Gračan, a u u Splitu i Štikadi-Stanica, kod Gračaca, zabeleženo je i prezime na ić – Gračanić.
Srpska prezimena su nastajala često i prema mestu odnosno kraju iz kojeg potiče familija. Tako su nastala prezimena ne samo Bošnjak, Ercegovac, Crnogorac, Horvat i Hrvaćan i slična, već i Srbljan (po Srbu), Kuprešan (po Kupresu) i druga. Gračan(in), po svemu sudeći, upravo je nastao za pretke poreklom iz Gračaca (u austrijskoj Vojnoj granici, odnosno krajini), iz koga ima podatak od 1551. godine o postojanju ovog prezimena među grupama srpske raje koje su Turci u svojim osvajanjima terali ispred svoje vojske kao haramije i akindžije. U Sarajevskom polju, pak, u selu Ugosko kod Dvora, početkom 20. veka, zabeležena je familija Gračani, slava Aranđelovdan, poreklom sa obližnjeg brda Gradac, po kojem su i nazvani. Dakle, evidentno niste srodni.
Trifunović
Dragoslav Trifunović se javio još krajem jula iz Milana. Jedino opravdanje što tek sada odgovaramo jeste da “kvalitet ne sme da bude žrtvovan radi kvantiteta”. G. Trifunović će nam, verujemo, oprostiti jer odgovor dobija uoči svoje slave Mitrovdana. On piše da je poreklom iz Beograda, ali da je njegov pradeda iz Trstenika, kod Kruševca, dok se prapradeda Jovan, po porodičnom predanju, doselio iz Hercegovine, da je “možda je bio hercegovački Crnogorac, pa se selio u Srbiju.” Bio je “oženjen Nastasijom (rođena Belopavlić), poreklom iz Danilovgrada.” “Nažalost, ne znam tačno mesto odakle potiče Jovan, ali čuo sam da postoji u Hercegovini selo koje se zove Trifunovići. Da li je moguće da potičemo odatle?”
Nije moguće, da odmah kažemo, iz prostog razloga što selo tog imena ne postoji u Hercegovini. I ne samo u Hercegovini. Prema “Imeniku naseljenih mesta u FNR Jugoslaviji, stanje 1. januara 1951 godine”, u čitavoj tadašnjoj Jugi nije evidentirano nijedno selo Trifunovići, već samo Trifunovići kao zaselak Taora, sela kod Ražane, na potezu Valjevo-Kosjerić (bliže ovom drugom). Ne postoje ni Trivunovići ili Tripunovići, kako se u srpskom narodu radije izgovara. Jedino blizak tom nazivu, odnosno izvedeno od imena Trifun, Trivun, Tripun je zaselak sela Zaovine (opština Bajina Bašta) – Tripkovići.
Da je u pitanju neko prezime nastalo od običnijih domaćih imena ili nadimaka, lakše bismo ustanovili i odgovarajuću topografiju, ali sa imenima koja nisu srpskog porekla to ide znatno teže. Kao što smo već spomenuli, postojeći i pretpostavljeni lokaliteti Trifunovići, Trivunovići odnosno Tripunovići izvedeni su iz imena Trifun, Trivun ili Tripun, a to važi i za ista patronimička prezimena. Oblik Trifun je najbliži originalnom grčkom imenu Trifonos koje u prevodu znači “troglasni”, “jaki glasom”, a primili smo ga sa istočnim hrišćanstvom.
Ipak, ime ovog sveca se u našim srednjovekovnim tekstovima sreće tek od prve polovine 14. veka, kao Tripun, pošto je našim ljudima bilo lakše da izgovaraju p i v nego f, ranije potpuno nepoznato u izvornom starosrpskom, odnosno staroslovenskom fonološkom sistemu.
Sudeći po brojnim slučajevima, koreni Trifunovića su tamo, među starim Srbima koji su se nazivali Vlasi odnosno Cincari, a ako ih ima u drugim predelima, počev od južne Srbije, preko Šare, Metohije, Crne Gore, Hercegovine, Primorja i Dalmacije, Bosne, Srbije, Krajine, Slavonije, Vojvodine oni su, po pravilu, doseljenici. Kao trgovci i zanatlije ili stočari, oni su često i lako menjali mesta stanovanja. U tim krajevima oni su postajali i Tripunovci, kao u Kičevu, i to upravo sa slavom Sv. Dimitrija, Solunjanina ili Tripunovići, odnosno Trivunovići, ukoliko se ne radi o porodicama kojima je predak imao upravo ime Tripun, Tripo ili Trivun, odnosno Trivo/Triva. A s obzirom da je grčka crkva tim prvobitnim južnim Srbima branila da slave krsno ime, nego im nametala slavljenje imendana, oni nisu ni imali jaku tradiciju čuvanja prvobitnog sveca-zaštitnika familije. Kad su se našli među severnijim Srbima, opredeljivali su se za slave koje su bile uobičajene u novoj sredini.
O mogućem cincarskom poreklu našeg čitaoca – čime može samo da se ponosi (nadamo se da je u jednom od ranijih odgovora pročitao koji su najveći Srbi bili Cincari) kao da govori i ime njegove praprabake Nastasje čiji su se roditelji mogli naseliti u Danilovgradu, osnovanom tek 1869. godine. Jer, muško ime ove osnove je Nastas, Anastas, jedno je od najčešćih vlaško-cincarskih imena.
Matići (katolici)
G-đica Mirela Matić, rođena u Mišin-Hanu, selu između Banjaluke i Prijedora, došla je u Nemačku u toku poslednjeg rata na prostorima Bosne.
“Kome god kažem da se prezivam Matić, svi kažu ‘pa ti si Srbkinja’, ali to je nemoguće jer smo mi katolici. Neki mi, opet, kažu da su naši predaci morali da promjene vjeru, ali mi to nije ništa konkretno. Moj otac neće o tome puno da priča, samo mi je jednom kazao da je naše poreklo iz Dalmacije”, piše vrlo mlada čitateljka.
Draga Mirela, dirnula nas je tvoja molba. Kad još malo odrasteš, shvatićeš da si se nepotrebno sekirala i da u celom slučaju nema nikakvog problema samo ako se zna malo istorije, ili povijesti, pod uslovom da se ona čita racionalno i bez predubeđenja i izlišnih negativnih emocija. Sve je, zapravo, kristalno jasno i među ljudima 21. stoleća ne bi trebalo da izaziva nikakva dvoumljenja ni sumnje.
Matić zaista spada u 200–ak najčešćih srpskih prezimena, ali to ne znači da je ono prezime isključivo porodica pravoslavne vere. Ima ih i katolika. O njima je, kao i o mnogim drugim familijama, pisao naš veliki etnolog prof. J. Erdeljanović u svojoj neprevaziđenoj knjizi “O poreklu Bunjevaca” (1930): “Matići, Matini, u Somboru, od 1737. god. (…), u Lici (vere?), kat. Šolicić Matići u Kruševu kod Obrovca (…), kat. Matići-Anići u Vrpolju kod Knina, starinom ‘iz Bosne’ (…), kat. Matići u Zvjerincu kod Knina, doseljeni nedavno iz nekog mesta u Dalmaciji, kat. Matići u Tribovunu kod Drniša, kat. Matići u Sinju i u Karakašici kod Sinja, Ambroz Matić, katolički župnik u Tramošnjici u Bosni (umro 1850. god.), vrlo mnogobrojni pravoslavni Matići po svima delovima Bosne… U Dalmaciji kod Makarske katoličko selo Matići i kod Benkovca pravoslavno Matići Dolac… U Bosni osam sela s imenom Matići i sl, neka od njih (u istočnoj Bosni) katolička.”
Erdeljanovićevu konstataciju da su u Bosni “vrlo mnogobrojni pravoslavni Matići” potkrepićemo podacima iz popisa srpskih pravoslavnih porodica u Bosni iz 1882. godine. Bilo ih je u 38 naselja sa 14 raznih krsnih slava (iz nesrećnog sela Kravice, kod Srebrenice, čak četiri familije, sve različitih krsnih imena).
U Hercegovini (bez Popova polja), početkom proteklog veka bilo je Matića u osam naselja. U selo Trijebanj, kod Stoca, doselili su se iz područja Hrasno u prvoj polovini 19 veka. Istraživač navodi da su katolici (ne kaže otkad), ali da slave Šćepanjdan (Sv. Stefana). Jedna njihova porodica se 60–ih godina 19. veka preselila u susedno selo Rječice (Domanovići), a druga je, “zbog siromaštva”, otišla u obližnje selo Aladinići, u vreme bosanskohercegovačkog ustanka (1875 – 78). Obe su zadržavale proslavne (iste) krsne slave. U selo Klepci, kod Čapljine, Matići su negde oko 1870. godine došli takođe iz Hrasna, iz sela Gradac. I oni su slavili Sv. Stefana, ali su, kao i druge porodice, “napustili slave po nagovoru svještenika”. Iz Gradca su se, oko 1860, doselili i katolici Matići – ispitivač ne spominje da li su imali krsnu slavu – u “mahalu” Svitava u Donjem Hrasnom. Druga grana ove familije prešla je oko sredine 19. veka u selo Bjelojeviće, u Hrasnom, na čitluk. U selu Veljaci, kod Trebinja, Matići su bili “najstarija porodica” – “doselili su se davno iz Rastovače u Posušju”, iz zapadne Hercegovine. Ovih Matića ima i u Vitini kod LJubuškog. Ni za jedne nemamo podatke o veroispovesti, ali iz konteksta proizlazi da su takođe bili katolici. U svakom slučaju, ne spominje se da su slavili neku krsnu slavu.
U Hrvatskoj, sudeći po podacima “Leksika prezimena R Hrvatske” (1976), porodica sa prezimenom Matić bilo je u nekoliko stotina naselja, sela i gradova. Kako ovaj “izvor” ne navodi podatke o nacionalnosti ni veroispovesti, o tome možemo samo posredno nagađati prema drugim istraživanjima. Uopšteno, ta mesta u kojima su kao stanovnici evidentirani Matići, skoro isključivo su smeštena na prostoru nekadašnje Vojne granice, koja se tokom nekoliko vekova protezala od Dalmacije do Karpata, a u najvećem broju slučajeva graničari su bili Srbi pravoslavne vere. Za neka od ovih naselja, prvenstveno sela, iz najnovije istorije znamo da su bila upravo jarko “eksponirana” kao srpska. Prema M. Radeki (1975) u Lici, Krbavi, Gackoj, Kapelskom, Kordunu i Baniji – Matići su, uz Ignjatijevdan, Jovanjdan, Savindan, Đurđevdan, Aranđelovdan i Nikoljdan.
Prezimena Matić, kao i Matin, Matijić i slična patronimičkog su tipa, nastala izvorno od predaka koji su se zvali Mata/Mato ili Matija, što su od srednjeg veka bila dosta omiljena i česta imena. U srpskom narodu, Matija je osnovni oblik koji je nastao od hebrejskog, odnosno aramejskog imena Matej, u hrišćanstvu jednog od 13 apostola i jevanđeliste. Najstariji pisani spomen ovog imena u srpskim izvorima je iz dečanske hrisovulje, iz prve polovine 14. veka i to u obliku Mata. Po našem mišljenju, sve porodice ovih prezimena bile su prvobitno pravoslavne vere, bez obzira što su im Turci, a i drugi, zapadni zavojevači svake vrste branili da se nazivaju Srbima, pa nametali naziv Vlasi ili čak Urumlije (Romeji, tj. Vizantinci) ili regionalna imena kao Bošnjaci, Bunjevci, Šokci i druga. Dakle, Mirelice, tvoj otac je potpuno u pravu što se tiče porekla iz Dalmacije, kao i oni koji pretpostavljaju da su tvoji preci (ne “predaci”) promenili veru, a oni koji insistiraju da si Ti ‘Srbkinja’ – neznalice su, ali im ne treba zameriti
Jeleni Matić
Poštovana g-đo Jelena, kao što vidite, (i) o Matićima “ima ko da piše”, mada kao što ste mogli pročitati u odgovoru Mireli Matić, može i mnogo da se piše, jer ima i dosta raznih grana. Vi ste, svojevremeno, među prvima, tražili samo odgovor o svom devojačkom prezimenu, Tešić, i mi odgovorili (osmog avgusta). Ako ste zainteresovani i za prezime Vašeg supruga, javite nam se, ili preko redakcije, ili direktno, i-mejlom koji je objavljivan nekoliko puta, u odgovorima za druga prezimena. Podrazumeva se, sa što više podataka koje uobičajeno tražimo: mesto i godina rođenja, zavičaj, mesta odnosno krajevi u kojima su živele prethodne generacije, krsna slava, suprugovo i zanimanje njegovog oca, dede … Odgovor možemo ali ne moramo, da objavimo, ili da vam ga pismeno dostavimo, već prema Vašem opredeljenju.
POREKLO SRPSKIH PORODICA I PREZIMENA (4)
Berar
G. Berar je, prema podacima i tonu njegovog pisma, nacionalno stopostotni Srbin, pravoslavne vere, slavi Sv. Jovana, govori samo srpski i srpski se oseća. Nije nam napisao iz kog je mesta u Banatu, ali smo po prezimenu zaključili da je francuskog etničkog porekla.
Otkud, otkad, zašto i kako Francuzi u Vojvodini?
U vreme svojih ispitivanja u Banatu sredinom dvadesetih godina prošlog veka, prof. J. Erdeljanović je u Pančevu zabeležio i porodicu Francuski, za koju je tvrdio da pripada familijama čije se poreklo ne zna. U isto vreme, u mestu Baranda postojale su dve prodice s prezimenom Franuz koje su došle iz Kikinde. Slavile su Jovanjdan. U (Velikoj) Kikindi živela je samo jedna porodica Francuski (u skraćenom vidu Francuzi) koja je slavila Sv. Jovana. U selu Jarkovac, takođe među rodovima neutvrđenog porekla, spominju se i dve porodice Francuski koje su slavile Sv. Nikolu. Za sebe su tvrdili da su poreklom iz Francuske.
Svojevremeno, u Srbiji, u Velikom Selu, jednu porodicu, Pavloviće, zvali su Vrancuzima. NJeni članovi su tvrdili, a nema razloga da sumnjamo, da je to došlo po nadimku njihovog dede, Ilije, koji je bio u Francuskoj i vrlo često pričao o danima koje je tamo proživeo.
Pre nešto više od dva veka, u vreme austrijske carice Marije Terezije, u Banat su zaista naseljeni Francuzi, kao i desetine hiljada Nemaca, sa porodicama, Italijani (iz Tirola), Slovaci, Česi, Poljaci (iz Galicije), Vlasi i Srbi. Francuzi su stizali iz nemačko-francuskih pograničnih oblasti, etnički mešovitih Alzasa i Lorene (Elzasa i Lotaringije), čije su dvojezično stanovništvo svojatali i Nemci i Francuzi. Desetina hiljada Francuza, koji su kao hugenoti, pristalice reformacije, preživeli Vartolomejsku noć 1572, pokolj koji su organizovali njihovi sunarodnici, katolici, živele su u nemačkim kneževinama, Švajcarskoj i drugim zemljama. Stotinu godina kasnije, biće poslati u puste prostore Banata. Vremenom su se asimilovali u Nemce, Mađare, ali i u Srbe. Pošto francuska prezimena nisu bila laka ni za izgovor, ni za pamćenje, ostali su ih svodili na zemlju porekla, pa su svi posatjali Francuzi, Francuski ili Francuzovi. Tako i g. Berar, iako nacionalno Srbin, ima francusko prezime (izvorno Bérard), jer je, etnički, francuskog porekla. U “Novoj maloj Larusovoj enciklopediji” navedena je jedna kota, centar zimskih sportova u Savojskim Alpima – La Bérarde, kuda su hugenoti svakako prolazili, što nas navodi na zaključak da je ovo prezime nastalo prema tom toponimu.
Iako čitalac nije naveo mesto svog banatskog zavičaja, Berare smo našli i u (Velikoj) Kikindi i banatskom Krsturu, kod Novog Kneževca, ali nije isključeno da ih ima i drugde na ovom prostoru, kao i drugih posrbljenih francuskih porodica.
Etničko i nacionalno
U odgovaru na pismo g-đi Sandri Lajter-Radojčin, nagovestili smo da za njeno devojačko prezime, “koje, evidentno, nije srpsko, zasad još ne možemo ništa reći, ali će i ono doći na red”. Time smo hteli da kažemo da naša rubrika ne znači da se bavimo isključivo “srpskim” prezimenima, iako je njen naslov “Poreklo srpskih porodica i prezimena”. Naime, odrednica srpski nipošto ne ne znači da su naša istraživanja ograničena na samo “srpske porodice” u etničkom smislu. Ona samo naglašava njihovu nacionalnu dimenziju.
Nažalost, mnogi ne razlikuju pojmove etničkog i nacionalnog, iako je razlika savršeno jasna: etnicitet je identitet “etnosa”, zajednice jedinki jedinstvenog porekla koje, na osnovu, svojstava koja se stiču rađanjem i nasleđem, čine narod (u staroslovenskom – polk, u starijem srpskom i hrvatskom – puk), a nacionalitet je pripadnost naciji – kolektivitetu za koji se svaka jedinka opredeljuje kad težnja za državnošću počne da se realizuje ili se već realizuje, često i po cenu odvajanja od ostalih etničkih srodnika ili stapanjem sa drugim, etnički nesrodnim.
Kljutić
Iz Austrije nam piše g. Milutin Kljutić, sada penzioner, rođen 1940. u Donjem Ratkovu, opština Ključ u Bosni, u zaseoku Kljutić, odnosno Knežević. Uz to da Kljutići slave dve slave – Nikoljdan i Markovdan, daje dragocene podatke da je do Drugog svetskog rata u Donjem Ratkovu bilo devet porodica sa ovim prezimenom, ali su se raselili. U Ratkovu je ostala samo jedna porodica Kljutić, a ostali su u Banjaluci, Zagrebu, LJubljani, Novom Sadu, Sremskoj Kamenici, Bačkom Jarku, Crvenki, Dubokom, Adi, Baču i tri u Austriji. Za ove tri porodice, jedna je sigurno njegova, ne kaže gde su locirane. Ovaj bi podatak bio dragocen za našu novu knjigu o poreklu srpskih porodica, pa molimo g. Kljutića da nam se ponovo put javi sa ovim podacima i na tome mu unapred zahvaljujemo. Đ. Janjatović navodi da je među srpskim prezimenima u Bosni s kraja 19. veka u Ratkovu kod Ključa zabeleženo jedino prezime Klutić, sa krsnim imenom Marko Evanđelist. S obzirom da su ovo podaci pravoslavne eparhije kojoj su Klutići pripadali, teško je pomisliti da nisu verodostojni. Verovatno je u pitanju nepreciznost u pisanju. Naime, u staroj, predvukovskoj, azbuci koja je čak u Srbiji važila sve do 1869, a u Bosni, tada pod okupacijom, na to nije obraćana posebna pažnja, nije postojalo slovo lj,već se umesto njega pisalo l i dodavao znak za umekšavanje (kakav i danas postoji u ruskom jeziku). Moguće je da sveštenik, školovan pre usvajanja reforme srpskog azbuke, nije znao za ovu izmenu, pa “meki znak” nije ni dodao.
Posebno je neobično što Kljutići (pitanje je da li baš svi, ili samo porodica g. Milutina) slave dve slave – Marka Evanđelista i Nikoljdan (verovatno Sv. Nikolu, 19. decembra). Pošto se Markovdan slavi 8. maja po novom kalendaru, moguće je da im je Sv. Nikola u daljoj prošlosti bio preslava, mada nju zapadnoj Bosni ne slave sve porodice. To bi mogao biti razlog što u crkvenim knjigama nije zabeležena slava Sv. Nikole, već samo glavna slava, Marko Evanđelist. Osim u spomenutim zapadnijim krajevima, u srpskom narodu se, inače, običavalo da se svetac zaštitnik zemlje i imanja gde porodica živi, slavi dva puta u kalendarskoj godini, pa ako je slava Đurđevdan (6. maja) onda je preslava zimski praznik istog svetitelja – Đurđic (16. novembra). Pošto Marko Evanđelist nema zimski pandan, moguće je da je kao preslava ili zimska slava uzet Sv. Nikola.
Postoji i drugo objašnjenje, možda bliže istini: da je Sv. Nikola uzet za drugu slavu, jer je ženidbom (čitaočeve majke ili babe) nasleđena, odnosno doneta u miraz respektabilan komad zemlje, a raniji vlasnik tog poseda je slavio Nikoljdan. Da dodamo da je Sv. Marko Evanđelist slava koja je najrasprostranjenija u Krajini, dok je u srednjoj i istočnoj Bosni veoma retka. Ovo je jedno od onih prezimena koja zahtevaju obimnija istraživanja.
Kalač
G. Esad Kalač iz Dortmunda, ođen (1972) kod Rožaja u današnjoj Republici Crnoj Gori, među prvima se javio interesujući se za svoje poreklo i prezime. Ali, kao da uopšte nije čitao “Vesti” ili nije shvatio da treba da nam da bar najosnovnije podatke. Samo je napisao da su mu i otac i deda imali isto prezime i da potiče iz naselja Kalače, u kojem svi imaju to prezime. Nije naveo veroispovest, kao ni nagoveštaj porekla, da li su starosedeoci ili doseljeni i iz kog kraja. Ali, on je očito “Srećko” (to u prevodu znači njegovo ime arapskog porekla), jer smo uspeli da nađemo podatke o korenima njegove porodice: Kalači/Kalače su poreklom pravoslavni Srbi od bratstva Milačića, iz najjače grane plemena Kuča – Drekalovića.
Prema studiji “Rožaje i Štavice” geografa i etnologa, akademika M. Lutovca, izvesni Milačić, neznanog imena, pripadnik etno-konglomerata Kuča, iselio se najpre u Rožaje i tu primio islam, a onda sa četiri sina, prešao u selo Zasmreče. “Po prostranstvu groblja (sve do novijeg vremena sačuvani su nadgrobni spomenici sa krstovima i urezanim natpisima, kao i krstače od sige) vidi se da je u Zasmreču bilo mnogobrojno srpsko stanovništvo” – piše Lutovac. Ubrzo je, međutim, “stari naziv sela zamenjen bratstveničkim imenom” – Kalače. U vreme glavnog ispitivanja ovog kraja pre Drugog svetskog rata i dopunskog, neposredno posle rata, Kalači/Kalače su živeli u 78 domaćinstava, potomaka pet generacija onog poislamljenog doseljenika i njegovih sinova. Istraživač je zapisao samo niz od oca Milačića, preko sina mu Musatfe, unuka imenom Jupo, pa praunuka Alja, do “šukununuka” koji se zvao Juso. G. Esad, ako je to njegova “loza”, morao da nam pomogne da dopunimo niz, sve do njega, a ako zna i za druge grane, da nam to napiše.
Još samo “reč o reči”. Otkud “Kalač”? Ni jedan od rečnika koje smo pregledali ne spominje to ime. Čini nam se da je ipak najbliži odgovoru A. Škaljić (“Turcizmi u srpskohrvatskom-hrvatskosrpskom jeziku”) koji je zabeležio termine kal, topljenje rude, i kalhana, topionica, ali i kazandžijska radnja. Kalač bi, prema tome, mogao da znači topioničar, kazandžija, pa i kalajdžija. A ako je ta reč prvobitno skovana kao kalhač, to h se vremenom iščezlo, kao i iz mnogih drugih reči.
Saga o Kučima
Pleme Kuča, jedno od naših najznatnijih, zaslužuje posebno objašnjenje, jer smo uvereni da je to od interesa za najširi krug čitalaca. NJegova etnografska i geografska oblast (granica Crne Gore i Albanije) zahvata krajnji jug sadašnjeg srpskog etničkog prostora. U etnografskom pogledu, osim pretežnijeg broja pripadnika pravoslavne vere, ima i katolika i muslimana. Karakteristično je da među pravoslavnima jedni ne negiraju srpsko etničko poreklo, pa i nacionalnu opredeljenost, dok je sve više drugih koji ističu crnogorstvo kao isključivu pripadnost, a vernici druge dve konfesije kategorički odbijaju i spomen nekadašnjeg srpskog etniciteta, osećajući se i izjašnjavajući u nacionalnom pogledu kao Albanci (iako sami koriste svoj izvorni, domaći, etnonim Šćiptari).
U jezičkom pogledu, Kuči uz granicu su, pogotovo muškarci, mahom dvojezični.
NJihov etnički sastav ove je složeni rezultat viševekovnih procesa etnogeneze. Kao primer, dovoljno je navesti slučaj najmoćnijeg i najorganizovanijeg njihovog bratstva, Drekalovića, koji, prema ispitivanjima pre stotinak godina, nisu krili da su se u svojim počecima mešali i sa poarbanašenim, takođe nekad srpskim familijama, a sa kojima su se orodili pridošli Mrnjavčevići, kad su se u 15. stoleću kao jako bratstvo doselili sa jugoistoka (gde su se razvili čak u pravu dinastiju s pretenzijama da zamene Nemanjiće). Izmičući pre Turcima, morali su se kriti najpre u severnoj Albaniji, a potom sišli u jako pleme Kuče i stavili se pod njihovu zaštitu. Zadržali su, međutim, svoju slavu Sv. Dimitrija, za razliku od pravih Kuča koji slave Sv. Nikolu. Prethodno su se, kako kaže jedan od naših najvećih etnologa J. Erdeljanović, „nevoljom pokatoličili, pa bez sumnje naučili i arbanaški jezik, te su oni možda prvi doneli među kučke Srbe katoličanstvo i srpsko-arbanašku dvojezičnost”. Po tadašnjim ispitivanjima, dakle s početka prošlog veka, bilo je kroz 16-18 generacija najmanje 330 razrođenih familija Mrnjavčevića u Kučima, a sve su, po predanjima, počinjale od istorijski nepoznatog Gojka Mrnjavčevića. Veliki broj njih se i dotle i kasnije, u međuvremenu, iselio iz Kuča, ali je ih je isto toliko i ostalo ovom plemenu.
Ostojić
G. Dragoslav Ostojić, iz Hoenkirhena, u Nemačkoj, pisao nam je poodavno. Rođen je u Bodregaju kod Okučana u Slavoniji, gde je rođen i njegov otac Nikola i u koji se deda Mihajlo sa braćom doselio sa Banije. Na Baniji su živeli u selu Zirovac, kod Dvora na Uni. U selu su svi bili sa istim prezimenom, a susedno selo, iako nisu bili u većini, zvalo se Ostojići. Slava svih Ostojića u tom kraju je Mitrovdan (Sv. Velikomučenik Dimitrije, 8. novembra). Još navodi da mu je poznato da su mnogi Ostojići kolonizovani u Ostojićevo, u Vojvodini, da je sretao Ostojiće iz svih krajeva nekadašnje Jugoslavije, pa čak i katolike iz Bosne, sa prezimenom Ostoići. “Znam da je u Crnoj Gori bio kralj Ostojić” – piše, kao i da ima i Crnogoraca sa ovim prezimenom. Čuo je da su Ostojići poreklom iz okoline Kragujevca, odakle su se iselili preko Crne Gore i Krajine. Recimo, najpre, da je prezime Ostojić patronimik od ličnog imena Ostoja, a ono je, po nekima (M. Grković), mada nam to nije ubedljivo, nastalo od imena Stanimir ili Stanislav. U Bosni je bio kralj Stefan Ostoja. Vladao je u dva navrata, kraja 14. i početkom 15. veka. NJegov sin, Stefan Ostojić, vladao je samo tri godine. U kasnijim previranjima i borbi za vlast u Bosni, za kralja je izabran (uz podršku Ugarske) sinovac Ostojin, Stefan Tomaš. U istoriji se još pominje Ostoja Paštrović kao poslanik hercegovačkog vojvode Radoslava Pavlovića na Porti. U Crnoj Gori su zabeležena tri raznorodna bratstva Ostojića – “staro jezersko bratstvo”, sa Skadarskog jezera (verovatno je njihov predak bio Lepoje Ostojić koji se spominje u povelji Ivana Crnojevića iz 1489, kao jedan od 24 vlastelina), zatim “staro bratsvo u Cetinjskom plemenu” i, treće, “staro muslimansko bratstvo u Đeklićima”. Ovi su posebno bili jaki u selima Ostojići, Aluge i Ikovići, sve do istrebljenja poznatog kao “istraga poturica” početkom 18. veka. Ali, “kralja Ostoje” u Crnoj Gori nije bilo. Ne tvrdimo da su svi Ostojići, pa ni porodica našeg čitaoca, potomci bosanskog kralja, poreklom iz Zahumlja, ali i ne isključujemo ovu mogućnost. Ima mnogo grana Ostojića u raznim krajevima i međusobno nesrodnih nastalih po nekom pretku Ostoji, čime se, između ostalog objašnjava njihovo prisustvo u gotovo širomm bivše Jugoslavije. Lociranja porekla Ostojića prilično je težak problem i obiman posao i prevazilazi okvire novinskog teksta. Čitalac može da nam se javi ako želi opširniji odgovor. Dodajmo da su Ostojići na prostore današnje Vojvodine stigli mnogo pre kolonizacije posle dva svetska rata. Kao graničari, stigli su u Šajkašku još u vreme Marije Terezije. U Martonošu, 1718. godine, spominje se Arsen Ostojić kao kapetan u jednom od trinaest potiskih šanaca. Prezime Ostojin beleži se još 1750. u Mošorinu, a kasnije i u Gospođincima, Kovilju, Čenti, Đakovu i drugde, a Ostojić najranije u Čenti 1776. godine, a potom i u Titelu, Slankamenu, Đurđevu, Kaću, Bečeju, Karlovcima, Đakovu i drugim mestima. Banat je 1779. pripojen Ugarskoj i Marija Terezija donosi Urbarium (sa povlasticama za Srbe) i na licitaciji Srbi i Cincari kupuju 22 spahiluka, a stiču i plemićske titule. Jovan Ostojić i braća mu, Novosađani, kupuju tada Veliki i Mali Šemlak. Jedan od poznatih naših književnih istoričara i sekretar Matice Srpske bio je Tihomir Ostojić (1865–1921), rođen u potiskom Svetom Nikoli u Banatu.
Pouzeto iz „SRPSKE DIJASPORE“
